Slimme Energietransitie

Vrijdag 11 december kondigde EU-voorzitter Charles Michel aan dat de Europese Unie haar klimaatdoelstellingen aangescherpt: tegen 2030 moet wij, Europeanen, onze broeikasgasemissie met 55% verminderen (in plaats van de eerdere 40%) ten opzichte van 1990 [1]. Op deze manier wil Europa tegen 2050 het eerste klimaat neutrale continent zijn.

Er is dus een akkoord om de maatregelen aan te scherpen, maar hoe de 55% bereikt moet worden, zal pas verder worden bepaald in juni 2021 [2].

In een reactie op dit nieuws stelt premier De Croo dat Europa ambitieus moet zijn, maar dat we er natuurlijk voor moeten zorgen dat het voor ons land haalbaar is [3]. De vermindering van 55% is namelijk een doelstelling voor de gehele Europese Unie (EU-27) en geldt bijgevolg voor de totale uitstoot van broeikasgassen binnen de EU.

Maar wat is haalbaar voor ons land? Hoe hoog leggen we de lat? Waar staan we nu?

Op de details van het nieuwe akkoord is het nog wachten, maar in de huidige vorm staan de volgende 3 doelstellingen centraal:

• een reductie in de emissie van broeikasgassen van minstens 40% ten opzichte van 1990
• een stijging van de energie-efficiëntie met minstens 32,5%
• een aandeel van minstens 32% aan hernieuwbare energie

ETS en ESR

Om de 40% doestelling te implementeren maakt de EU (o.a.) gebruik van het EU emissiehandelsysteem (ETS) en de zogenoemde Effort Sharing Regulation (ESR).

Onder het EU ETS vallen een aantal takken van de industrie en elektriciteitscentrales. De emissie die niet onder de EU ETS valt (transport, landbouw, etc.) wordt onder het ESR gevat. De verdeling tussen het EU ETS en de ESR is respectievelijk 40% en 60% van de totale uitstoot van broeikasgassen.

Van het stelsel van emissierechten hebben de meeste mensen al gehoord. Simpel gezegd moet dit systeem ervoor zorgen dat eerst het laaghangend emissie-fruit van de EU geplukt wordt door CO₂-uitstoot een economische waarde te geven (een emissierecht staat gelijk aan het equivalent van een ton CO₂ en kost momenteel ongeveer 30€).

De uitgave van het totaal aantal emissierechten zal vanaf 2021 versneld afnemen [4], wat uiteindelijk zou moeten leiden tot meer investeringen om de CO₂-uitstoot te verminderen. In 2030 zou op die manier de emissie van de sectoren die vallen onder het ETS moeten verminderd zijn met 43% ten opzichte van 2005.

Wat betreft de ESR krijgt iedere lidstaat een doelstelling voor 2030 toegewezen voor een vermindering van de emissie tussen de 0% en 40% (voor het niet-ETS gedeelte en in vergelijking met de uitstoot in 2005). De “effort” die elk land moet maken houdt rekening met het bruto binnenlands product (bbp) per hoofd van de bevolking en een correctie om rekening te houden met de kostenefficiëntie. Voor België werd de ESR-doestelling op 35% vastgelegd.

Energie- en Klimaatplan

Om te verzekeren dat de EU-doelstellingen kunnen behaald worden heeft de Europese Commissie (EC) gevraagd (in feite wettelijk verplicht) aan alle lidstaten om een energie -en klimaatplan (NECP) op te stellen, waarin beschreven staat welke maatregelen zullen worden genomen.

Europa moet dan wel ambitieus zijn volgens premier De Croo, maar uit het Nationaal Energie -en Klimaatplan die België eind 2019 bij de EC ingediend werd, blijkt aan ambitie toch een opvallend gebrek te zijn [5]. Volgens de kritiek van de Europese Commissie zijn we blijkbaar vooral goed in vage doelstellingen opstellen, zonder onderbouwende cijfers of concrete werkpunten [6]. Een degelijk plan opstellen in België is natuurlijk geen evidentie, aangezien de bevoegdheden en verantwoordelijkheden tussen de gewesten opgesplitst zijn.

Maar er is ook goed nieuws in ons klimaatplan terug te vinden: we ambiëren om tegen 2030 de opgelegde -35% ESR-doelstelling te halen – al zullen we hiervoor een deel van onze emissie moeten compenseren via het EU ETS.

Minder goed nieuws is dat onze energie efficiëntie er niet bijzonder op vooruit gaat, met respectievelijk -15% besparing op ons primair energieverbruik (ten opzichte van de “business as usual” voorspelling) en -12% op ons finaal energieverbruik.

Slecht nieuws is dat tegen 2030 slechts 17,5% van onze energie (alle energievormen) uit hernieuwbare bronnen zal komen, ten opzichte van de EU-doelstelling van 32%. In 2030 zal het overgrote deel van onze energie met andere woorden nog steeds afkomstig zijn uit fossiele brandstoffen.

De lat wordt dus opvallend laag gelegd. Aangezien we de doelstellingen uit het vorige akkoord al niet haalbaar vonden, lijkt het weinig waarschijnlijk dat er bij een aanscherping van de doelstellingen een gepaste reactie vanuit onze regering zal komen.

Stand van zaken

Ook de huidige stand van zaken geeft toch aan dat er het komende decennium behoorlijk wat werk aan de winkel zal zijn.
België had namelijk zichzelf voor 2020 een ESR-doestelling van -15% opgelegd. Volgens de laatste gegevens stranden we op -11%.

Op het vlak van hernieuwbare energie hinken we ook al achterop, met een aandeel van slechts 9,4%, terwijl de Renewable Energy Directive (RED) dit percentage voor ons land op 13% had gesteld.

Je kan dus stellen dat het klimaatplan en -beleid van België tekortschiet. Er zijn dringende, duurzame, maatschappelijke en politieke veranderingen nodig als we tegen 2030 niet de rode lantaarn van de Europese Unie willen worden.

Een politieke verandering zou bijvoorbeeld het stoppen van het subsidiëren van fossiele brandstoffen zijn [7] of het doorvoeren van een krachtige groene taxshift.

Hoewel er voor consumenten momenteel al heel wat steun is [8] om duurzame of energiebesparende maatregelen te nemen, kan je enkel met lede ogen vaststellen dat deze onvoldoende zijn om een broodnodige transitie te bespoedigen.

Bijvoorbeeld, in 2019 was slechts 1,95% van de nieuw ingeschreven wagens in Vlaanderen elektrisch [9]. Van het Vlaamse personenwagenpark was eind 2019 slechts 0,4% elektrisch. Op de koop toe schafte de Vlaamse regering de premie voor de aankoop van een elektrische wagen begin 2020 af [10], terwijl deze in onze buurlanden net ingevoerd of verhoogd werd.

Nochtans is elektromobiliteit een krachtig middel om de vooropgestelde ESR-doelstelling te halen: een elektrische wagen heeft in de ESR een nul-uitstoot, want de benodigde stroom valt onder het EU ETS.

Ook wat betreft het gebruik van hernieuwbare energie voor de verwarming van gebouwen (RES-H) halen we maar 8,3%. Gas en stookolie domineren nog steeds de markt van (nieuw verkochte) verwarmingsinstallaties, terwijl hernieuwbare brandstoffen (zoals biogas) een rol in de marge spelen. Hoewel er subsidies zijn voor het plaatsen van een warmtepomp, blijkt de stimulans onvoldoende om een verschuiving in de markt te veroorzaken.

Het mag dan ook niet verbazen dat de prognose (zelfs met de bijkomende maatregelen uit het klimaatplan) van het aandeel RES-H in 2030 maar 12,7% zal zijn.

Een taxshift op energie zou ervoor kunnen zorgen dat consumenten bewuster omspringen met energie, maar ook kiezen voor duurzaam en hernieuwbaar.

Het is wat dat betreft, bijvoorbeeld, niet logisch dat groene stroom allerhande heffingen opgelegd krijgt [11], terwijl fossiele brandstoffen deze praktisch volledig ontspringen [11][12].
Door deze beleidskeuze is voor consumenten de eenheidsprijs van groene stroom tot 7 keer duurder dan voor aardgas of stookolie.

Ik hoop dan ook dat in 2021 onze beleidsmakers tot inzicht komen, de koe bij de horens vatten en de gepaste maatregelen zullen nemen om ons klimaatplan bij te stellen, zodat onze ambitie in lijn komt te liggen met die van Europa.

Burgerzin

Ook wij burgers zijn direct verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de uitstoot van broeikasgassen. De overheid kan en moet stimuleren, maar het is aan ons om hier in mee te gaan.
Renoveer, isoleer en maak gebruik van de premies die er zijn [13]. Kies voor groene stroom. Plaats PV-zonnepanelen, want ook in 2021 zal het rendement hiervan hoger liggen dan spaargeld op de bank. Sta je voor de aankoop van een nieuwe wagen? Kies elektrisch. Hoewel de initiële aankoopprijs hoger ligt, zal de totale kost op het einde van de rit weinig verschillen. Is je verwarmingsinstallatie aan vernieuwing toe? Overweeg een warmtepomp.

Samen kunnen we ons steentje bijdragen in de energietransitie en er zo voor zorgen dat de doelstellingen haalbaar worden.

[1] https://twitter.com/eucopresident/status/1337796648907509762
[2] https://ec.europa.eu/clima/policies/eu-climate-action_en
[3] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/12/11/europese-top-in-brussel-loopt-vast-op-discussie-over-bijkomende/
[4] https://ec.europa.eu/clima/policies/ets_en
[5] https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/summary_of_swd_assessment_necp_belgium_en.pdf
[6] https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/staff_working_document_assessment_necp_belgium.pdf
[7] https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/belgi-subsidieert-fossiele-brandstoffen-elk-jaar-met-27-miljard-euro
[8] https://klimaat.be/dagelijkse-acties/een-inspanning-die-rendeert/financiele-steun
[9] https://www.milieuvriendelijkevoertuigen.be/cijfers-en-statistieken-0
[10] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/10/25/vlaamse-regering-schrapt-premie-voor-elektrische-wagens-weinig/
[11] https://www.creg.be/nl/consumenten/prijzen-en-tarieven/hoe-de-energieprijs-opgebouwd
[12] https://www.petrolfed.be/nl/maximumprijzen
[13] https://www.energiesparen.be/

---